Teoria Karola Marksa powstała w XIX wieku, więc pytanie o to, czy jej założenia nadal pozostają zasadne wydaje się być pytaniem retorycznym. Czasy, w których obecnie żyjemy znacząco różnią się od społecznego i ekonomicznego kontekstu, w jakim żył i tworzył Karol Marks. Jednak czy mimo znaczących wydarzeń historycznych i dynamicznych zmian cywilizacyjnych pełne aspekty jego analizy pozostają aktualne i mogą nam pomóc lepiej zrozumieć rzeczywistość późnego kapitalizmu?

Dobytkiem naukowym tego ekonomisty i filozofa jest teoria nazwana po jego nazwisku, czyli marksizm. Ta orientacja teoretyczna bada wpływ kapitalizmu na pracę, produktywność i rozwój gospodarczy i opowiada się za rewolucją robotniczą, aby obalić kapitalizm na korzyść komunizmu. Choć rozwiązania proponowane w tym ujęciu wydają się nam dziś radykalne i chybione, nie można Marksowi odmówić wnikliwej analizy rzeczywistości społecznej, w której funkcjonował. Inspiracje marksowskie są obecne także we współczesnych naukach społecznych.

Elementem, który nadal pozostaje aktualny, jest analiza kryzysów kapitalizmu. Karol Marks był przekonany, że kapitalizm jest skazany na upadek między innymi przez to, że jest to system w dużej mierze niestabilny. W dzisiejszym społeczeństwie nierówności społeczne cały czas wzrastają, co rodzi nowe sprzeczności będące zagrożeniem dla stabilności systemu. Nierówności ekonomiczne, jedno z głównych wyzwań współczesnego systemu, były ważnym przedmiotem analiz tego myśliciela. Także współczesne analizy ekonomiczne potwierdzają tezę niemieckiego filozofa, że historia kapitalizmu to w istocie historia nierówności i koncentracji kapitału. Konfliktową teorię społeczeństwa można też użyć do analizy zależności powstałych w wyniku globalizacji. Czy jest ona dobra dla wszystkich, a może jest tak, że bogate kraje wyzyskują kraje Trzeciego Świata, by się wzbogacić ich kosztem? Pomimo zmienionego kształtu, problematyka imperializmu okazuje się być nadal żywa.

W ostatnich dekadach mieliśmy do czynienia z rewolucją technologiczną. Jednym z jej elementów jest rozpowszechnienie technologii komunikacyjnych i przemiana gospodarki z gospodarki industrialnej w gospodarkę opartą na wiedzy. Tu narzędzi teoretycznych do wyjaśniania świata może dostarczyć Marksowska idea intelektu powszechnego. Poprzez tworzenie obiektów abstrakcyjnych prawo własności intelektualnej zapewnia kapitalizmowi inną charakterystyczną formę towarową i, przynajmniej potencjalnie, kolejny środek do jego dalszej ekspansji. Marks przewidywał, że decydującym czynnikiem w produkcji stanie się rozwój ogólnych sił ludzkiej głowy, ogólna wiedza społeczna, społeczny intelekt. Teoria ta jest nawet trafniejsza niż w momencie jej powstania. Dziś to informacje, ludzka wiedza i dane są najcenniejszym dobrem i towarem.

Mimo sceptycznego podejścia do dorobku Marksa w wielu środowiskach nagle wzrasta zainteresowanie jego pracą, co wskazuje na utrzymywanie się kapitalizmu, konfliktów klasowych i kryzysu. Ze względu na nieustannie rosnącą lukę dochodową między bogatymi i biednymi, powszechną niestabilną pracę i związane z nimi problemy społeczne, neoliberalizm nie jest już postrzegany jako zdrowy rozsądek i osoby zajmujące się naukami społecznymi szukają dla niego alternatyw. Jednym z ciekawych źródeł inspiracji jest właśnie marksizm.